Het Savitsky Museum in Nukus: “Het Louvre van de woestijn"

Verstopt in het afgelegen Nukus, hoofdstad van Karakalpakstan, ligt het Savitsky Museum, formeel bekend als het State Museum of Arts of the Republic of Karakalpakstan named after I.V. Savitsky Ondanks de ruige en aride ligging in de buurt van de uitdrogende Aralzee, en de geisoleerde ligging, herbergt dit museum een van de meest indrukwekkende kunstcollecties ter wereld.

Wat het museum echt uitzonderlijk maakt, is de tweede grootste verzameling Russische avant-garde kunst, na die van Sint-Petersburg.

 Deze kunststroming droeg de stempel van non-conformisme, en werd tijdens het Sovjettijdperk vaak gecensureerd of vernietigd. Igor Savitsky, de oprichter, redde talloze werken en bracht ze onder in het afgelegen Nukus—een slimme zet onder de radar van autoriteiten

Igor Vitalievich Savitsky (1915–1984) was schilder en etnograaf. Zijn reis naar Karakalpakstan in de jaren 1950 veranderde zijn leven. Hij raakte gefascineerd door de lokale cultuur en verzamelde volkskunst, kostuums, beelden, juwelen en traditionele gebruiksvoorwerpen. In 1966 richtte hij het museum op, dat sindsdien uitgroeide tot een cultureel vlaggenschip van de regio.

Een van de meest fascinerende aspecten van het museum is de uitgebreide avant-gardecollectie die Igor Savitsky tijdens de Sovjettijd bijeenbracht. In de jaren ’30 tot ’50 werden talloze kunstenaars, die in de jaren ’20 nog vrij experimenteerden met vorm, kleur en expressie, door het Sovjetregime bestempeld als formalist of zelfs vijanden van het volk. Officiële kunst moest in de stijl van het socialistisch realisme zijn: heldhaftige arbeiders, krachtige boeren, een stralende toekomst.

Voor vernieuwende stromingen als kubisme, futurisme of expressionisme was geen plaats meer. Veel kunstenaars werden vervolgd, gedeporteerd of stopten noodgedwongen met hun werk. Hun schilderijen belandden vaak in kelders of werden vernietigd.

Savitsky begreep dat deze kunst dreigde te verdwijnen en nam een persoonlijk risico:

• Hij kocht en verzamelde werken in Moskou en andere steden die anderen niet meer durfden te tonen.

• Door ze te verplaatsen naar het afgelegen Nukus—ver weg van Moskou en Leningrad—bleef de collectie grotendeels buiten het vizier van de autoriteiten.

• Hij kreeg officiële steun door te beweren dat hij kunst voor educatieve doeleinden verzamelde en dat hij ook lokale Karakalpak-cultuur wilde bewaren.

Het resultaat was dat hij duizenden “verboden” werken veiligstelde van kunstenaars als Alexander Volkov, Ural Tansykbaev, Robert Falk en Kliment Redko. Hun schilderijen tonen een zinderende mix van Europese avant-gardestijlen en Centraal-Aziatische invloeden—een unieke kruisbestuiving die je nergens anders ter wereld vindt.