Armenië, de oudste Christelijke natie

De Armeense apostolische kerk is duidelijk anders dan de naburige Georgische orthodoxe kerk, of de Russisch orthodoxe kerk.
Na het Concilie van Chalcedon (451 AD) verwierp Armenië de leer van twee naturen in Christus. In plaats daarvan zagen zij Christus als een: 

"Één verenigde natuur – goddelijk en menselijk versmolten als wijn en water in de kelk."
– Priester Narek in Geghard

Khachkars: Gebeden in Steen Gehakt
Overal in het land zie je ze; kachkars. Deze Armeense khachkar-kruizen hebben zwiepende armen die de vier windrichtingen aanraken. Deze kruisstenen zijn geen grafmonumenten, maar "visuele gebeden". Elke is uniek:

• Symboliek: Ranken = eeuwig leven, rozet = Gods oog, golven = Jordaan.

Wijn in plaats van brood
Terwijl de meeste kerken brood voor de communie gebruiken, offert Armenië onverdunde wijn. Verklaard in het klooster van Khor Virap. 

Geen Heiligenbeelden, Wel Heilige Schaduwen
De kerken zijn sober van binnen. Verwacht geen fresco's en beelden, maar verstilde sombere kerken. Beelden zijn verboden. In plaats daarvan:

• Lichtspel: Kerken zijn ontworpen zodat zonnewendes heiligen als schaduwen op muren projecteren

• Reliekverering: De speer van Longinus (Echmiadzin), een stuk van Noachs ark (Khor Virap)

Ergens tussen de ruige pieken van de Kaukasus, waar de lucht naar wierook en vulkanische aarde ruikt, klopt het hart van 's werelds oudste christelijke natie. Armenië draagt zijn geloof niet als een mantel, maar als een tweede huid - ingeweven in elke steen van eeuwenoude kloosters, elke vouw van bergachtig landschap, elke regel van het mysterieuze Armeense alfabet.

Ik herinner me nog de eerste keer dat de ochtendzon over het Khor Virap-klooster gleed. Beneden mij in de vallei zong een oude man met een stem als gebarsten leer een hymne die Gregorius de Verlichter zelf misschien heeft gehoord. Het was hier, in deze diepe kerker, waar de toekomstige heilige veertien lange jaren doorbracht, tot koning Tiridates III hem bevrijdde na een wonderbaarlijke genezing. Dat moment in 301 veranderde niet alleen een koninkrijk - het verhief een volk tot eeuwige bewakers van een vuur dat nooit mocht doven.

Wandelend door Geghard voelde ik de adem van de rotsen tegen mijn huid. Dit UNESCO-werelderfgoed, deels uit de bergwand gehakt, fluistert verhalen van monniken die hier hun psalmen echoën lieten tussen de donkere gewelven. "Geghard" betekent speer - genoemd naar de heilige lans die Christus' zijde zou hebben doorboord. De lucht hangt hier altijd zwaar van gebeden en het voelt alsof de tijd stilstaat in het kaarslicht.

Wat de Armeense ziel zo bijzonder maakt, is hoe het christendom hier nooit een importproduct werd. Toen Mesrop Mashtots in 405 het alfabet ontwierp, was het niet voor koninklijke decreten maar om de Bijbel in de taal van het volk te gieten. In Tatev, waar de 'Vleugels van Tatev' je over een duizelingwekkende kloof voeren, vertelde een grijzende monnik me: "Ons geloof is als deze kabelbaan - het verbindt ons met de hemel terwijl onze voeten stevig in de aarde staan."

Ereváns Blauwe Moskee is een verrassend hoofdstuk in dit verhaal. Tussen de geuren van granaatappelsap en zoete basturma vertelde een oude Armeense vrouw me: "Op vrijdag horen we hun gebeden, op zondag horen zij onze klokken." Haar ogen glinsterden met trots toen ze sprak over de Yezidi-gemeenschap die in de bergen hun eeuwenoude riten bewaart.

Tijdens Vardavar - het waterfeest dat teruggaat tot heidense tijden - zag ik kinderen schaterlachen terwijl ze emmers water over voorbijgangers gooiden. Een priester keek toe met een glimlach: "God houdt van vreugde," zei hij eenvoudig. In kerken waar het licht door kleine koepels valt, proef je de intensiteit van de Badarak-mis. De geur van smeltende was vermengt zich met gezang dat al zeventien eeuwen klinkt in het klassiek Armeens.

Bij zonsondergang, met de besneeuwde top van de Ararat die in het laatste licht gloeide, besefte ik waarom deze berg voor Armeniërs meer is dan steen. Het is een belofte. Een herinnering dat hun geloof, net als Noachs ark, elke vloed heeft doorstaan. De dichter Hovhannes Shiraz vatte het samen: "We dragen bergen in ons hart, en in onze ziel - de echo van gebeden."

Er zijn plaatsen waar geschiedenis in boeken leeft, en plaatsen waar ze in de stenen ademt. Armeniës kerken zijn geen musea maar levende getuigen van een volk dat zijn ziel in steen beitelde. In de woorden van een monnik in Noravank: "Onze kathedralen zijn gebouwd om te verdwijnen - eerst in de aarde, dan in de hemel. En tussendoor vertellen ze ons verhaal."